Cultural Mapping Thailand [PMU] ระบบสารสนเทศด้านวัฒนธรรมและ แผนที่วัฒนธรรม ประเทศไทย

ข้อมูลวัฒนธรรม : AS-57130-00002 [ ได้รับทุนจากโครงการ ]

ถ้ำปุ่ม

Thamppum

พุทธสถานถ้ำปุ่มนี้อยู่ในเขตบ้านดง หมู่ที่ 2 ตำบลโป่งงาม อ.แม่สาย จ.เชียงราย ที่่มีประเพณีประจำปีในการทำบุญในวันแรม 9 ค่ำเดือน 6 ของทุกปี ชาวบ้านเรียกประเพณี ถ้ำปุ่ม - ถ้ำปลา ถ้ำปุ่ม มีลักษณะเป็นถ้ำที่อยู่บนหน้าผาสูงจากพื้นดิน ประมาณ 30 เมตร ทางขึ้นเป็นบันได 73 ขั้น ลึกประมาณ 132 เมตร ถ้ำนี้มีลักษณะเด่น คือ บริเวณเหนือทางเดินก่อนเข้าถ้ำ จะปรากฎรูปปั้นสิงห์ อายุประมาณ 200 ปี ตั้งเด่นตรงหน้าหันหน้าไปทางทิศเหนือสูงขึ้นไป ประมาณ 16 เมตร นอกจากนี้ภายในถ้ำยังมีหินงอกเป็นปุ่ม (ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์) เด่นชัดชาวบ้านจึงเรียกถ้ำนี้ว่า ถ้ำปุ่ม ภายใน มีพระพุทธรูปประดิษฐานอยู่ให้นักท่องเที่ยวมาสักการะบูชาด้วยภายในถ้ำ เมื่อเดินเข้าไประยะประมาณ 60 เมตรจะมีทางเดินด้านขวามือจะพบหน้าผาสูงประมาณ 3.80 เมตรกว้างประมาณ 1.50 เมตร มีลักษณะเป็นหินย้อยติดหน้าผาติดต่อกันคล้ายน้ำตกสวยงามมาก เมื่อเดินเข้าไประยะทางประมาณ 88 เมตรจะมีทางเดินแยกทางขวามือสามารถทะลุออกทางเดินเดิมอีกด้านหนึ่งได้ในลักษณะครึ่งวงกลม ระหว่างทางนี้จะมีบ่อน้ำซึ่งชาวบ้านเรียกว่า "บ่อน้ำทิพย์" มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 10 เมตร ต่อจากนั้นที่ระยะทางประมาณ 110 เมตร จะพบแนวหินย้อยเป็นริ้วติดต่อกับเกาะติดผนังถ้ำเป็นทางยาวติดต่อกันเป็นสีขาวคล้ายน้ำตกสวยงามมากและบริเวณปลายสุดของถ้ำมีพระพุทธรูปปางสมาธิหน้าตัดกว้าง 32 นิ้ว สูง 46 นิ้ว ตั้งเด่นเป็นสง่าให้พุทธศาสนิกชนได้สักการะบูชา ถ้ำปุ่มยังปรากฎในตำนาน ตำนานถ้ำพุ่ม (ปุ่ม) : ปุ่ม แปลว่า ไห . หน้าลานที่ 28 : ยังมีในวันหนึ่งพรานป่าผู้นั้นก็พาเอาหมู่แห่งมันออกไปแอ่วแควมป่าพงหลวงทางวันตก ก็ไปเถิงคูหาที่พระพุทธเจ้ามาฉันเข้านั้น พรานป่าผู้นั้นมันก็ไปเลงหันสตฺตํก ไห 4 ลูก อันเทวดาหากเอามาใส่ปานิยมาทานพระพุทธเจ้านั้น พระพุทธเจ้าฉันยังน้ำนั้นแล้วละไว้ที่นั้น เทวดาทั้ง 4 ตนก็อุปฐากรักษาไว้นั้นแล พรานป่าผู้นั้นก็กล่าวกับด้วยลูกน้องมันว่า โจรลักเหล้าลักเอาพุ่มเหล้ามาสู่กันกินที่นี้แล้วละพุ่มเสียหนีไปชะแล เราจักเอาพุ่ม 4 ลูกนี้เมือไว้เพื่อประโยชน์การเราเทอะ . หน้าลานที่ 29 : เขาก็เอาไปไว้ยังเรือนแห่งเขาหั้นแล เถิงกลางฅืน ด้วยเตชะพระพุทธเจ้าและเตชะเทวดา 4 ตนหากรักษานั้น คือว่าไหนั้นก็กลับไปอยู่ยังถ้ำคูหาที่เก่าพู้นแล คันว่าไห 4 ลูกนั้นรวายตรีฅืนนั้นแลรุ่งแจ้งมาแล้วเขาก็บ่หันไห 4 ลูก ก็ว่าบุคละผู้ใดมาลักเอาพุ่มนั้นไปเสียนี้ชา ว่าอั้นแล้วก็ดักอยู่หั้นแล เมื่อพายลูนพรานป่าผู้นั้นก็ไปแอ่วเถิงถ้ำคูหาที่เก่านั้นก็เลงหันไห 4 ลูกนั้นมีอยู่ที่นั้นด้วยดีสันเก่า แล้วเขาก็อัสจันใจมากนัก เขาก็กล่าวเซิ่งกันว่าพุ่ม 4 ลูกนี้รอยหากมีเจ้าของรักษาเราบ่ควรเอาแล ว่าอั้นแล้วก็พากันหนีไป แต่นั้นคนทั้งหลายจจิ่งเรียกว่า ถ้ำพุ่ม ว่าอั้น กล่าวด้วยมูลละพื้นถ้ำพุ่มก็แล้วเท่านี้ก่อนแล . ต้นฉบับเป็นของพ่อหนานซาว บ้านป่าสักน้อย เชียงแสน และบันทึกของพระภิกษุที่จาริกแสวงบุญดังนี้ "ก็ไปรอดถ้ำพุ่ม เดือน 6 แรม 8 ฅ่ำ ยามกองแลง วัน 6 ไทยก่าเร้า ได้นมัสการ แลทานบุปผาราชาข้าวตอกดอกไม้ธุปป์เทียนน้ำอบน้ำหอมฅำปิว ปีตะจีวระผ้าสะบงผ้าแวง คีลาหมากเหมี้ยงปูนพูยา เวนทานแล้วติดฅำ แล้วสระสรง แล้วแทกตีนธรณีมหาธาตุเจ้าหลังหลวงนั้น ด้าน 1 มีวา 3 สอกฅืบแล หลังน้อยเรียงอยู่ทางวันตกหลังหลวงนั้น มี 2 สอก ตั้งอยู่ถัดปะตูถ้ำทางวันออก นั้นแล ประะตูหลวงทางวันตกนั้น มีแท่นพระเจ้านั่ง มี 2 วาปายสอกฅืบ ติดอยู่พายหนขวา ทางวันออกนั้นซ้ำมีแท่นสังฆะ เรียงออก มี 1 หั้นแล มีหีดธัมม์ตั้งอยู่หัวแท่นหั้น มีแท่นพระเจ้าหลวงที่พระพุทธเจ้านั่งสันข้าวนั้น ตั้งอยู่กลางในถ้ำหั้นหน้อย 1 แท่นนั้นใหญ่ 3 วาสอกฅืบ เข้าไปในไกลประหมาน 10 วา รูถ้ำสุดที่นั้น ซ้ำมีแท่นพระเจ้าหั้นแถมแท่น 1 ประหมาน 3 สอก กมมนแท่น 3 อันนี้ มีพระพุทธรูปเจ้าทององค์ใหญ่ องค์น้อย เต็มชุแท่น ก็นอนอยู่กะทำปริตตะมังคละพ่ำเพ็งอยู่ที่นั้นฅืน 1 แล้วแจ้งแล้วหื้อทานข้าวพระเจ้าแล้วบัวระมวน แล้วก็ลาออกมาสันข้าวเสียที่น้ำแม่ บ้านถ้ำ" บันทึกการเดินทางไปไหว้พระบาท พระธาตุและพระพุทธรูปของพระคันธาวง เมืองพะเยา พ.ศ.2410-2428