ถ้ำปุ่มและบ่อน้ำทิพย์ถ้ำปุ่มปรากฏในตำนานหลายฉบับเช่น "มีถ้ำอันหนึ่งชื่อว่า "ถ้ำปุ่ม" เหตุว่ามีหม้อทิพย์อยู่ 4 หม้อ อันเทพดาเนรมิตไว้ภายในถ้ำนั้น ไว้เป็นน้ำฉันสำหรับพระพุทธเจ้าทั้ง 5 พระองค์ อันมาอุบัติในภัทรกัปนี้" "..........ยังมีในวันหนึ่งพรานป่าผู้นั้นก็พาเอาหมู่แห่งมันออกไปแอ่วแควมป่าพงหลวงทางวันตก ก็ไปเถิงคูหาที่พระพุทธเจ้ามาฉันเข้านั้น พรานป่าผู้นั้นมันก็ไปเลงหันสตฺตํก ไห 4 ลูก อันเทวดาหากเอามาใส่ปานิยมาทานพระพุทธเจ้านั้น พระพุทธเจ้าฉันยังน้ำนั้นแล้วละไว้ที่นั้น เทวดาทั้ง 4 ตนก็อุปฐากรักษาไว้นั้นแล พรานป่าผู้นั้นก็กล่าวกับด้วยลูกน้องมันว่า โจรลักเหล้าลักเอาพุ่มเหล้ามาสู่กันกินที่นี้แล้วละพุ่มเสียหนีไปชะแล เราจักเอาพุ่ม 4 ลูกนี้เมือไว้เพื่อประโยชน์การเราเทอะ .............เขาก็เอาไปไว้ยังเรือนแห่งเขาหั้นแล เถิงกลางฅืน ด้วยเตชะพระพุทธเจ้าและเตชะเทวดา 4 ตนหากรักษานั้น คือว่าไหนั้นก็กลับไปอยู่ยังถ้ำคูหาที่เก่าพู้นแล คันว่าไห 4 ลูกนั้นรวายตรีฅืนนั้นแลรุ่งแจ้งมาแล้วเขาก็บ่หันไห 4 ลูก ก็ว่าบุคละผู้ใดมาลักเอาพุ่มนั้นไปเสียนี้ชา ว่าอั้นแล้วก็ดักอยู่หั้นแล เมื่อพายลูนพรานป่าผู้นั้นก็ไปแอ่วเถิงถ้ำคูหาที่เก่านั้นก็เลงหันไห 4 ลูกนั้นมีอยู่ที่นั้นด้วยดีสันเก่า แล้วเขาก็อัสจันใจมากนัก เขาก็กล่าวเซิ่งกันว่าพุ่ม 4 ลูกนี้รอยหากมีเจ้าของรักษาเราบ่ควรเอาแล ว่าอั้นแล้วก็พากันหนีไป แต่นั้นคนทั้งหลายจจิ่งเรียกว่า ถ้ำพุ่ม ว่าอั้น กล่าวด้วยมูลละพื้นถ้ำพุ่มก็แล้วเท่านี้ก่อนแล"...(ตำนานถ้ำปุ่ม) หรือบันทึกการเดินของพระภิกษุเมื่อร้อยกว่าปีที่แล้วได้กล่าวถึงถ้ำปุ่มเอาไว้ว่า "ก็ไปรอดถ้ำพุ่ม เดือน 6 แรม 8 ฅ่ำ ยามกองแลง วัน 6 ไทยก่าเร้า ได้นมัสการ แลทานบุปผาราชาข้าวตอกดอกไม้ธุปป์เทียนน้ำอบน้ำหอมฅำปิว ปีตะจีวระผ้าสะบงผ้าแวง คีลาหมากเหมี้ยงปูนพูยา เวนทานแล้วติดฅำ แล้วสระสรง แล้วแทกตีนธรณีมหาธาตุเจ้าหลังหลวงนั้น ด้าน 1 มีวา 3 สอกฅืบแล หลังน้อยเรียงอยู่ทางวันตกหลังหลวงนั้น มี 2 สอก ตั้งอยู่ถัดปะตูถ้ำทางวันออก นั้นแล ประะตูหลวงทางวันตกนั้น มีแท่นพระเจ้านั่ง มี 2 วาปายสอกฅืบ ติดอยู่พายหนขวา ทางวันออกนั้นซ้ำมีแท่นสังฆะ เรียงออก มี 1 หั้นแล มีหีดธัมม์ตั้งอยู่หัวแท่นหั้น มีแท่นพระเจ้าหลวงที่พระพุทธเจ้านั่งสันข้าวนั้น ตั้งอยู่กลางในถ้ำหั้นหน้อย 1 แท่นนั้นใหญ่ 3 วาสอกฅืบ เข้าไปในไกลประหมาน 10 วา รูถ้ำสุดที่นั้น ซ้ำมีแท่นพระเจ้าหั้นแถมแท่น 1 ประหมาน 3 สอก กมมนแท่น 3 อันนี้ มีพระพุทธรูปเจ้าทององค์ใหญ่ องค์น้อย เต็มชุแท่น ก็นอนอยู่กะทำปริตตะมังคละพ่ำเพ็งอยู่ที่นั้นฅืน 1 แล้วแจ้งแล้วหื้อทานข้าวพระเจ้าแล้วบัวระมวน แล้วก็ลาออกมาสันข้าวเสียที่น้ำแม่ บ้านถ้ำ" บันทึกการเดินทางไปไหว้พระบาท พระธาตุและพระพุทธรูปของพระคันธาวง เมืองพะเยา พ.ศ.2410-2428
จับต้องไม่ได้ : InTangible.
ความรู้และแนวปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล : KP : Knowledge and Practices concerning nature and the การแพทย์แผนไทยและการแพทย์
โหราศาสตร์ ดาราศาสตร์ และไสยศาสตร์
การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ
.
เลขที่ : บ้านดง ต. โป่งงาม อ. แม่สาย จ. เชียงราย 57130
นายชูชาติ ใจแก้ว
0625494440
ผศ.ดร.พลวัฒ ประพัฒน์ทอง : มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง : 2566 Open Call