ช่างตีเหล็ก เป็นอาชีพสำคัญของชุมชนในลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ในอดีตประมาณก่อนปี พ.ศ. 2500 แทบทุกชุมชนจะมีช่างตีเหล็กประกอบอาชีพอยู่ในชุมชน ด้วยเหตุที่ทุกครัวเรือนมีความจำเป็นต้องใช้เครื่องมือที่ผลิตขึ้นจากเหล็กหรือโลหะต่างๆ เพื่อใช้ในชีวิตประจำวัน ได้แก่เครื่องไม้เครื่องมือทางด้านการเกษตร ได้แก่ มีด พร้า จอบ เสี่ยม เป็นต้น นอกจากนั้นช่างตีเหล็กยังให้บริการในการผลิตชิ้นงานประเภทอื่นๆที่มีบทบาทอย่างหลากหลายในชีวิตประจำวัน ทั้งเพื่อการป้องกันพลังอำนาจที่มองไม่เห็น ป้องกันภัยจากสัตว์ร้าย ป้องกันอริศัตรูที่เกิดจากมนุษย์ด้วยกัน และใช้เป็นเครื่องประดับสร้างสถานะทางสังคมให้กับผู้ใช้ ใช้ในพิธีกรรมตามความเชื่อที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ ได้แก่ มีดหมอ มีดตัดลูกนิมิต พร้าโอ อ้ายเด้งหรืออ้ายเด้ง พระขรรฑ์ กริช หอก มีดชะน๊อก เป็นต้น วิถีการตีเหล็ก ประกอบด้วยโครงสร้างระบบความสัมพันธ์ดังนี้ ผู้เป็นช่างตีเหล็ก วัสดุหรือโลหะที่นำมาใช้ ผู้ใช้ชิ้นงาน โรงตีเหล็ก ชิ้นงานที่ผลิตขึ้น และครูหมอเหล็ก องค์ประกอบของระดับความสัมพันธ์ทั้งหกมีความซับซ้อนมากน้อยขึ้นอยู่กับชิ้นงานที่จะนำไปใช้ประโยชน์เป็นสำคัญ จึงกล่าวได้ว่า การผลิตชิ้นงานแต่ละชิ้นของช่างมีครูหมอเหล็กเป็นศูนย์กลางเป็นพลังอำนาจให้แก่ช่างตีเหล็ก โรงตีเหล็กจึงเป็นเสมือนพื้นที่หรือศูนย์กลางที่สถิตย์ของพลังอำนาจที่สามารถสัมผัสได้ด้วยประสาทสัมผัสต่างๆ แต่ไม่สามารถมองเห็นได้ นอกจากนั้นในกระบวนการผลิตได้แฝงไว้ซึ่งปรัชญาสำคัญที่ว่า การผลิตชิ้นงานทุกชิ้นจะต้องประกอบด้วยองค์ธาตุทั้ง 4 อันได้แก่ ดิน น้ำ ลม ไฟ ช่างผู้ชำนาญการจึงอธิบายกระบวนดังกล่าวว่า “งานจะนำไปใช้ให้เกิดผลสำฤทธิ์ตามความประสงค์ได้ ต้องเข้าไฟ คือความร้อนจากไฟถ่าน เข้าลม จากสูบ เข้าน้ำ จากการชุบเหล็ก และเข้าดิน คือ โคลนหรือดินเหนียวที่จะใช้ในขั้นตอนต่างๆ ของการตีเหล็ก” นายช่างตีเหล็ก อุทัย บรรจงรัตน์ เป็นตัวอย่างของช่างตีเหล็กที่ชาวบ้านทั้งที่ใกล้และที่ไกลให้ความนิยมเป็นอย่างมาก นอกจากตีชิ้นงานที่ใช้ในชีวิตประจำวันมีคุณภาพสูงทั้งในด้านความคม ความแข็งแรง ด้านการออกแบบที่ตอบสนองการใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพ ประเมินผ่านการมีลูกค้าประจำที่เหนียวแน่น และการนำงานที่ผลิตจากแหล่งอื่นของลูกค้ามาแก้ไข้เป็นจำนวนมากจนเป็นที่ถูกอกถูกใจของผู้ใช้ นอกจากนั้นนายช่างอุทัย ยังมีความสามารถสูงในการผลิตชิ้นงานที่มีคุณลักษณะเฉพาะ เช่น ใช้ในพิธีกรรม ได้แก่ พระขรรฑ์ กริช เป็นต้น รวมถึงมีดหมอ และดาบที่ผลิตและออกแบบได้อย่างสวยงามจนได้รับความนิยมอย่างกว้างขวาง ผ่านการผลิตเป็นชุดชิ้นงานในคราวละมากๆ ตั้งแต่ราคาหลักร้อยจนถึงหลักพัน
จับต้องไม่ได้ : InTangible.
งานช่างฝีมือดั้งเดิม : TC : Traditional Craftsmanship เครื่องโลหะ
.
เลขที่ : บ้านเจย์ดีงาม ต. วัดสน อ. ระโนด จ. สงขลา 90140
นายอุทัย บรรจงรัตน์
082-4319060
ดร. ณภัทร แก้วภิบาล : มหาวิทยาลัยทักษิณ : 2566 Open Call