Cultural Mapping Thailand [PMU] ระบบสารสนเทศด้านวัฒนธรรมและ แผนที่วัฒนธรรม ประเทศไทย

ข้อมูลวัฒนธรรม : AR-44110-00001 [ ได้รับทุนจากโครงการ ]

เจ้าพ่อศรีนครเตา

Jao po seenakontao

เจ้าพ่อศรีนครเตาตามตำนานที่เล่าสืบต่อกันมา โดยถือเป็นประวัติศาสตร์การก่อตั้งบ้านเมือง ตำนานเจ้าพ่อศรีนครเตาที่พบปรากฏอยู่ 2 แห่ง คือ ที่บ้านเมืองเตาและที่อำเภอรัตนบุรี จังหวัดสุรินทร์ ทั้งสองเป็นตำนานเรื่องเล่าเกี่ยวกับเมืองของตนอันมีเจ้าพ่อศรีนครเตาเป็นผู้สร้างบ้านเมืองของตน ในส่วนของชุมชนบ้านเมืองเตานั้นเล่าว่าบ้านเมืองเตาตั้งขึ้นก่อนกรุงศรีอยุธยาแตก 8 ปี คือ พ.ศ.2302 ในสมัยพระเจ้าเอกทัศน์ผู้ก่อตั้งเป็นส่วนมาจากเมืองอัตปือแสนปาง ซึ่งมาจำนวน 5 คนคือ 1.ขุนปูม 2.ขุนมะ 3.ขุนกะจะ 4.เซียงศรี 5.ซัยงขันธ์ ซึ่งแต่ละคนแยกย้ายกันไปตั้งเมืองตามที่ต่างๆ โดยเซียงศรีเลือกตั้งเมืองที่บ้านเมืองเตา ซึ่งบ้านเมืองเตาเดิมชื่อบ้านกุดหวาย เป็นภาษาเขมร กุดแปลว่าหนองน้ำ หวายแปลว่ามะม่วง เชื่อกันว่าเป็นสถานที่ที่มีเขมรอยู่มาก่อน ซึ่งเมื่อเซียงศรีเข้ามาตั้งบ้านเมืองทำการขุดสระล้อมรอบหมู่บ้านเพื่อป้องกันข้าศึกและทำการสร้างบ้านเมือง จากนั้นจึงไปทำไร่ที่ดงแสนตอ(ปัจจุบันอำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์) ปลูกพริกปลูกมะเขือ ต่อมามีช้างเผือกแตกโรงมาจากกรุงศรีอยุธยามากินพืชผักที่เซียงศรีปลูกไว้ และเดินหนีไปทางทิศตะวันตก เสนาอมาตย์ที่เดินทางมาตามช้างเผือกมาพบเซียงศรีจึงสอบถามว่าช้างไปทางไหน เซียงศรีเป็นผู้มีความถนัดช้างจึงตามไปเจอที่ห้วยทับทัน และนำช้างกลับมาพักทานข้าวที่บ้านของเซียงศรีและยังรับอาสานำช้างไปส่งถึงที่ด้วย เซียงศรีได้นำสิ่งของไปถวายพระเจ้าแผ่นดิน มี ตะกุบตะกับ 2(เต่า) ละอองละแอง 4(กวาง) ละวีละวอน 5 (น้ำผึ้ง) โค้ง 3 หวาย กระบอง 3 ลืม(ไต้) และได้ผูกเสี่ยวกับพระเจ้าแผ่นดิน ในครั้งนั้นพระเจ้าแผ่นดินจึงตั้งให้เป็นพระศรีนครเตาปกครองบ้านเมืองเตา ตลอดจนหัวเมืองน้อยใหญ่ใกล้เคียง ต่อมาก็ได้กลับมาปลูกพริกปลูกมะเขือ และได้ทำการตีมีด 1 เล่ม โดยใช้เหล็ก 60 เล่มเกวียนตีได้มีดดาบ 1 เล่ม โดยตีที่หนองเตาเหล็กบ้านเมืองเตานำไปชุบน้ำที่บึงบอระเพ็ดให้เหล็กเหนียวและได้นำไปถวายพระเจ้าแผ่นดิน แต่เมื่อท่านทอดพระเนตรแล้วไม่มีความสวยงามจึงโยนลงในสระบัว แต่เกิดเหตุอัศจรรย์คือ ดอกบัวลอยน้ำขึ้นมาเป็นพันดอกปลาก็ตายลอยขึ้นมา ทรงแปลกพระทัยจึงให้ทหารลงไปงมดาบขึ้นมา ทหารที่ลงไปงบก็ได้รับบาดเจ็บทั้งลล้มตายแต่ก็หาดาบจนพบ ทรงเห็นว่ามีความศักดิ์สิทธิ์จึงให้นำเก็บที่พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ(แต่ไม่ปรากฎว่ามี) พระศรีนครเตาปกครองบ้านเมืองเป็นสุขมาตลอด แต่บั้นปลายชีวิตกลับต้องถูกสั่งให้ประหารชีวิต จากการไม่ทราบของภรรยา เนื่องจากมีราชสาสน์จากพระเจ้าแผ่นดินเพื่อส่งต่อไปยังเจ้าเมืองอุบลแต่ภรรยาของพระศรีนครเตาเปิดตราครั่งออกดูก่อน เมื่อส่งถึงเจ้าเมืองอุบลไม่ยอมรับ ความทราบถึงพระเจ้าแผ่นดินจึงสั่งลงโทษประหารพระศรีนครเตา พระศรีนครเตาทราบความผิดจึงหนีไปซ่อนตัวที่บ้านไพรขลา อ.ชุมพลบุรี จ.สุรินทร์ และถูกจับตัวได้จึงถูกประหารโดยการใช้แผ่นกระดานขนาบคอแล้วใช้ดาบตัด พระศรีนครเตาจึงสิ้นใจตายที่นั่น การตายทำให้ประชาชนที่รักเคารพเสียใจจึงได้สร้างศาลไว้เป็นที่ระลึกและทำพิธีฉลองทุกปี และกลายเป้นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในบ้านเมืองเตาด้วย จากการสัมภาษณ์ศาลเจ้าพ่อศรีนครเตาเดิมเป็นเพียงศาลเล็กอยู่ริมหนองซึ่งชาวบ้านก็เคารพกราบไว้ทุกปีต่อมาได้มีการสร้างศาลขึ้นเป้นรูปทรงในปี พ.ศ. 2511 และมีการทำพิธีเลี้ยงเจ้าพ่อถึง 3 ครั้งในรอบ 1 ปี ครั้งแรกในเดือน 3 เป็นการเลี้ยงเจ้าพ่อเมื่อเสร็จสิ้นจากการทำนา ชาวบ้านเรียกพิธีนี้ว่า “เลี้ยงยี่เลี้ยงเกียง” ซึ่งพิธีจะทำขึ้นในวันพุธ ชาวบ้านเมืองนิยมทำขึ้นในวันพุธแรกของเดือน ซึ่งจะมีการทำพิธีทั้งศาลเก่าที่อยู่ดอนปู่ตาและศาลใหม่ที่บริเวณดอนหอ ครั้งที่สองพิธีฉลองศาลในเดือน 4 ซึ่งงานฉลองศาลเจ้าพ่อศรีนครเตาจัดขึ้นครั้งแรก พ.ศ.2511 ซึ่งเป็นปีที่สร้างศาลเจ้าพ่อศรีนครเตาหลังใหม่ การจัดงานจัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 4 จะจัดงานยิ่งใหญ่ 3 วัน 3 คือ สาเหตุของการจัดพิธีฉลองศาลเนื่องจากได้มีพิธีขอพื้นที่สาธารณะบริเวณศาลเจ้าพ่อเพื่อสร้างโรงเรียน มีการเข้าทรงนางเทียมเพื่อขออนุญาตเมื่อเจ้าพ่ออนุญาตชาวบ้านจึงตอบแทนด้วยการสร้างศาลหลังใหม่ขึ้นบริเวณดอนหอ และมีการเลี้ยงตอบแทนในช่วงเดือน 4 ขงทุกปี ครั้งที่สามการเลี้ยงศาลเจ้าพ่อในเดือน 6 เป็นการเลี้ยงเจ้าพ่อศรีนครเตาและเจ้าพ่อองค์อื่นๆที่คุ้มครองบ้านเมืองเตาด้วย การเลี้ยงศาลทำในวันพุธเช่นเดียวกับเดือน3 แต่ครั้งนี้จะพิเศษกว่าคือมีการเตรียมลาบเต่าและลาบกระต่ายป่า ซึ่งเชื่อกันว่าเจ้าพ่อชอบกิน ซึ่งเต่าสามารถหาได้ง่ายตามสระน้ำทั่วไป แต่กระต่ายป่าต้องเป็นกระต่ายป่าจริงๆ ซึ่งชาวบ้านก็จะมีการเตรียมการก่อนการไหว้ศาลทุกปี