Cultural Mapping Thailand [PMU] ระบบสารสนเทศด้านวัฒนธรรมและ แผนที่วัฒนธรรม ประเทศไทย

ข้อมูลวัฒนธรรม : TC-33180-00041 [ ได้รับทุนจากโครงการ ]

สะไน(กุย)

Sa Nai

อดีต สะไน เป็นเครื่องดนตรีศักดิ์สิทธิ์ที่หมอช้างได้ใช้เป่าให้สัญญาณแก่กันและกัน ขณะเดินทางในป่า โดยจะเป่าในโอกาสออกไปคล้องช้าง ก่อนที่จะออกไปพ้นหมู่บ้านเสมือนประหนึ่งเป็นการบอกกล่าวอำลาบ้าน ผีบ้านผีเรือน และจะเป่าตอนอยู่ในป่าขณะออกไปคล้องช้าง เป่าเพื่อบ่งบอกตำแหน่ง ทิศทางที่แต่ละหมู่ หรือค่ายพักอยู่ ณ จุดใด สุดท้ายจะเป่าหลังเสร็จภารกิจขณะออกจากป่า เป่าเป็นสัญญาณออกเดินทางกลับบ้าน และเมื่อเข้าเขตหมู่บ้านเพื่อบอกหมู่ญาติว่าเดินทางกลับมาแล้ว บ้านหนองอิไทย และบ้านปะอาง อำเภอไพรบึง จังหวัดศรีสะเกษ เป็นหมู่บ้านเก่าที่มีร่องรอยทางประวัติศาสตร์การจับช้างของบรรพชนชาวส่วย หรือชาวกูยศรีสะเกษ การจับช้าง หรือวัฒนธรรมการคล้องช้างในอดีตถือเป็นศิลปะศาสตร์ชั้นสูงอย่างหนึ่งที่มีความสำคัญต่อสถานะภาพของสังคมระดับชาติ หนังปะกำ ใช้เป็นบ่วงบาศทำด้วยหนังกระบือ ถือเป็นอุปกรณ์ที่มีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง เพราะเป็นที่สิงสถิตของวิญญาณบรรพบุรุษ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่หมอช้าง และลูกหลานเคารพบูชาวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ที่มีสถานภาพเทียบเท่าเทพ และวิญญาณของบรรพบุรุษในสายตระกูลที่เคยเป็นหมอช้างพวกเขาเชื่อว่าผีปะกำสามารถให้คุณและโทษแก่มนุษย์ได้ หากไม่ปฏิบัติหรือเซ่นบวงสรวงผีปะกำ ก่อนประกอบพิธีกรรมต่างๆ แล้ว ชีวิตเขาและคนในครอบครัว อาจจะได้รับความเดือดร้อน หรือสูญเสียอะไรไปก็อาจเป็นได้ แต่ตรงกันข้าม หากปฏิบัติเซ่นบวงสรวงก่อนแล้ว พิธีกรรมต่างๆ ที่จะปฏิบัติก็จะดำเนินไปด้วยความเรียบร้อย ลูกหลานหมอช้างจึงได้ถือปฏิบัติมาจนถึงปัจจุบัน ในอดีตเวลามีการรำผีปะกำ ผู้นำพิธีจะเป่าสะไนเพื่อส่งเสียงเรียกวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ที่เทพ เทวดา และวิญญาณของบรรพบุรุษมาให้ลูกหลานได้เซ่นไหว้ จนมาถึงปัจจุบันผู้นำพิธีที่เคยสืบทอดการเป่าสะไนในงานพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ได้เสียชีวิตลง ขาดการส่งต่อภูมิปัญญาการทำสะไน และการเป่าสะไนในงานพิธีกรรมนั้นไปด้วย ทำให้งานวิจัยนี้ได้เล็งเห็นความสำคัญของการฟื้นฟูงานช่างฝีมือ และภูมิปัญญาการทำสะไน และการเป่าสะไนในงานพิธีกรรม และการแสดงของชุมชน โดยได้พัฒนาสะไนขึ้นจากทุนทางวัฒนธรรมในพื้นที่บ้านประอาง และบ้านหนองอิไทย ตอบสนองความต้องการของชุมชนที่มีต้องการสืบสาน และต่อยอดภูมิปัญญาเกี่ยวกับสะไนของบรรพชนให้คงอยู่ในชุมชน พร้อมเป็นแหล่งเรียนรู้งานช่างฝีมือด้านการทำสะไน และพิธีกรรมรำผีปะกำ ซึ่งฐานทุนทางวัฒนธรรมเดิมที่ทรงคุณค่าของชุมชน และจังหวัดศรีสะเกษให้คงอยู่ตลอดไป