Cultural Mapping Thailand [PMU] ระบบสารสนเทศด้านวัฒนธรรมและ แผนที่วัฒนธรรม ประเทศไทย

ข้อมูลวัฒนธรรม : AR-47000-00044 [ ได้รับทุนจากโครงการ ]

วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร

Wat Phra That Choeng Chum Worawihan Temple

“พระธาตุเชิงชุม” ที่ “วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร” อันเป็นปูชนียสถานคู่บ้านคู่เมือง และเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวสกลนครรวมถึงพุทธศาสนิกชนทั่วไป วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร ตั้งอยู่เลขที่ 1255 ตำบลพระธาตุเชิงชุม อำเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย คำว่า “เชิงชุม” หมายถึง การมีรอยเท้ามาชุมนุมกันอยู่ ซึ่งหมายถึงรอยพระพุทธบาท 4 รอย ที่พระพุทธเจ้าทั้ง 4 พระองค์เสด็จมาประทับไว้บนแผ่นหิน และเชื่อกันว่าแผ่นหินนั้นถูกเก็บรักษาไว้ใต้บาดาลโดยพญาสุวรรณนาค เพื่อรอพระศรีอาริยเมตไตรยมาประทับรอยเป็นองค์สุดท้าย และจากความเชื่อนี้ จึงทำให้ผู้คนนิยมมาสักการะองค์พระธาตุ เพราะถือว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ หากมาไหว้แล้วจะเป็นสิริมงคล เนื่องจากพระพุทธเจ้าเคยเสด็จมาเยือนถึง 4 พระองค์ สำหรับองค์พระธาตุเชิงชุมที่เห็นกันอยู่ในปัจจุบัน เป็นพระธาตุองค์ใหม่ที่สร้างครอบองค์เดิมไว้ ภายในองค์พระธาตุจึงมีลักษณะคล้ายถ้ำ มีพระพุทธรูปหลายองค์ประดิษฐานอยู่ ซึ่งสามารถมองเห็นปากทางเข้าได้จากภายในวิหารด้านหน้าองค์พระธาตุ โดยภายในวิหารแห่งนี้ก็ยังประดิษฐาน “หลวงพ่อองค์แสน” พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของชาวสกลนคร วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหารตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2300 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2515 เขตวิสุงคาม กว้าง 40 เมตร ยาว 80 เมตร ปัจจุบัน มีพระเทพสิทธิโสภณ (สุรสีห์ กิตติโสภโณ) เป็นเจ้าอาวาส และดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัดสกลนคร มีพื้นที่ตั้งวัดประมาณ 18 ไร่ 1 งาน 27 ตารางวา มีอาณาเขต ดังนี้ ทิศเหนือจดถนนสาธารณะและที่ดินชาวบ้าน ทิศใต้จดถนนเจริญเมือง ทิศตะวันออกจดที่สาธารณะเขตหนองหาร ทิศตะวันตกจดถนนเรืองสวัสดิ์ อาคารเสนาสนะประกอบด้วย พระอุโบสถ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2513 พระวิหาร สร้างเมื่อ พ.ศ.2498 ศาลาเอนกประสงค์ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2524 หอสมุดประชาชน สร้างเมื่อ พ.ศ. 2487 กุฏิสงฆ์ 11 หลัง อาคารโรงเรียนพระปริยัติธรรม หอระฆัง ศาลารายรอบพระวิหาร พระอุโบสถ และพระธาตุเชิงชุม ปูชียวัตถุสำคัญประกอบด้วย พระธาตุเชิงชุม หลวงพ่อพระองค์แสน พระประธานในพระอุโบสถ (พระพุทธชินราชจำลอง) พระอุโบสถหลังเก่าซึ่งกรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแห่งชาติ ประวัติของวัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เดิมชื่อว่า วัดพระธาตุศาสดาราม ชาวบ้านเรียกว่า วัดพระธาตุ หรือ วัดธาตุ เปลี่ยนชื่อเป็น วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เมื่อปี พ.ศ.2496 ต่อมาเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2506ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิด วรวิหาร ในส่วนขององค์พระธาตุเชิงชุม เป็นสถูปก่ออิฐถือปูน รูปแบบขององค์พระธาตุได้รับอิทธิพลจากพระธาตุพนม ฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยม ส่วนบนเป็นทรงบัวเหลี่ยมสูงประมาณ 25 เมตรเศษ ไม่มีลวดลายประดับ ฐานเจดีย์ก่อเป็นซุ้มประตูยอดทรงปราสาท มีซุ้มประตูทั้งสี่ด้าน ภายในทึบ ก่อด้วยศิลาแลงมีซุ้มประตูหลอกแบบศิลปะขอม บริเวณกอบประตูทางเข้าอุโมงค์องค์พระธาตุเชิงชุม มีศิลาจารึกภาษาเขมรอักษรขอมโบราณอาุราวพุทธศตวรรษที่ 17 กล่าวถึงการแบ่งเขตการปกครองที่ดินแก่หัวหน้าหมู่บ้านแต่ละหมู่บ้าน ข้าทาสและสิ่ของต่างๆ ดังมีข้อมูลรายละเอียดปรากฏในฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทยของศูนย์มนุษยวิทยาสิรินธร พระธาตุเชิงชุม เป็นปูชนียสถานสำคัญคู่บ้านคู่เมืองสกลนครมาแต่โบราณ เป็นเอกลักษณ์ของเมืองสกลนคร ดวงตราประจำจังหวัด เป็นรูปองค์พระธาตุประดิษฐานอยู่กลางดวงตราและคำขวัญประจำจังหวัด ว่า พระธาตุเชิงชุมคู่บ้าน พระตำหนักภูพานคู่เมือง งามลือเลื่องหนองหาร แลตระการปราสาทผึ้ง สวยสุดซึ้งสาวภูไท ถิ่นมั่นในพุทธธรรม ยอดฉัตรขององค์พระธาตุเชิงชุมถูกฟ้าผ่ามาแล้วหลายครั้ง เนื่องจากสมัยก่อนไม่มีสายล่อฟ้า จึงได้มีการบูรณะองค์พระธาตุเรืื่อยมา องค์เดิมจริงนั้นสร้างด้วยหินศิลาแลง ต่อมาได้มีการสร้างองค์พระธาตุครอบองค์เดิม ส่วนของพระวิหาร ภายในพระวิหารประดิษฐานพระพุทธรุป หลวงพ่อพระองค์แสน เป็นพระพุทธรูปเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองของชาวสกลนคร เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นลงรักปิดทอง ปางมารวิชัย ศิลปเชียงแสน ประดิษฐานอยู่บนฐานสูง 1.35 เมตร มีความสูงจากฐานถึงยอดพระเมาลี 3.20 เมตร หน้าตักกว้าง 2.00 เมตร พระพุทธรูปสำคัญคู่บ้านคู่เมืองของสกลนครคือ หลวงพ่อพระองค์แสน เดิมมีชื่อว่า พระสุวรรณแสน เพราะสร้างด้วยทองคำหนักได้แสนหนึ่ง นอกจากหลวงพ่อพระองค์แสนองค์เดิมซึ่งประดิษฐานภายในพระวิหารด้านหน้าแล้ว ยังมีหลวงพ่อพระองค์แสนจำลอง สร้างขึ้นเพื่อฉลองพุทธชยันตี มีการบูรณะองค์พ่อพระองค์แสนจากกรมศิลปากร และทำการจดบันทึกไว้ล่าสุดปี พ.ศ. 2505 นอกจากนี้ยังมีพระอุโบสถ พระอุโบสถหลังเดิมหรือหลังเก่า มีลักษณะเป็นสิมแบบโถง โครงการเป็นไม้ก่ออิฐถือปูนหลังคามุงแป้นเกล็ด หันหน้าไปทางทิศใต้ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2370 ครั้งพระธานีเป็นเจ้าเมือง ภายในมีจิตรกรรมเป็นภาพเถาไม้เลื้อยเป็นแนวโดยรอบ หน้าบันมีจิตรกรรมฝาผนังเป็นรูปเทพบุตรและเทพธิดา ดาวประจำยาม มังกร และเถาไม้เลื้อยประดิษฐานพระพุทธรูปหลายองค์ทั้งที่สร้างด้วยไม้และเป็นปูนปั้น