จากคำบอกเล่าที่บรรพบุรุษได้เล่าสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่นเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของชุมชน ได้กล่าวไว้ว่า เมื่อประมาณพ.ศ. 2135 มีท้าวลือคำหาญกับท้าวผาลาย เคลื่อนย้ายนำพาผู้คนมาจากดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง เมื่อเดินทางมาได้ระยะหนึ่งได้มาหยุดพักบริเวณต้นมะขามใหญ่ (ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของวัดนิมิตรมงคล บ้านขามเฒ่าในปัจจุบัน) บริเวณโดยรอบเป็นที่ราบใกล้ป่าทึบ ซึ่งเป็นที่อุดมสมบูรณ์ จึงได้ตั้งบ้านเรือนขึ้นและตั้งชื่อหมู่บ้านว่า “บ้านขามเฒ่า” เวลาต่อมาได้มีผู้คนจากบ้านฟ้าหยาด (ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอมหาชนะชัย จังหวัดยโสธร) ได้เคลื่อนย้ายเข้ามาตั้งบ้านเรือนภายในพื้นที่หมู่บ้านขามเฒ่า เมื่อพ.ศ. 2408 ท้าวกวดมหาชัย (กวด) พาผู้คนจากเมืองร้อยเอ็ดจำนวนหนึ่งออกมาหาพื้นที่สำหรับตั้งบ้านเรือน และได้ตั้งบ้านลาดกุดนางใยภายหลังได้ยกฐานะเป็นเมืองมหาสารคาม ทำให้ได้รับโปรดเกล้าเป็น พระเจริญราชเดช ต่อมาชาวบ้านเหล่างิ้ว เมืองร้อยเอ็ด ได้อพยพมาสมทบทำให้ประชากรมากขึ้น พระเจริญราชเดช จึงได้สั่งให้เจ้าเมืองแสนมาปกครองบ้านขามเฒ่าและเกิดคดีพิพาทกับเจ้าเมืองท่าขอนยาง เจ้าเมือง แสนแพ้คดีถูกจองจำและเสียชีวิตในคุก ต่อมาพระเจริญราชเดช (ท้าวกวดมหาชัย) ได้แต่งตั้งท้าวทองคำขึ้น ปกครองแทน ท้าวทองคำต่อมาเห็นว่าบ้านขามเฒ่าใกล้กับเมืองท่าขอนยางอยู่ใกล้กันเกรงว่าจะเกิดมีเรื่อง พิพาทกันอีกจึงได้ย้ายจากบ้านขามเฒ่าไปตั้งเมืองใหม่ชื่อ เมืองโคกพระ ขึ้นตรงต่อเมืองมหาสารคาม ต่อมา ท้าวทองคำได้รับแต่งตั้งเป็นพระปทุมวิเศษและพระปทุมวิเศษได้แต่งตั้ง ให้ท้าวหมื่นราษฎร์ เป็นผู้ปกครองบ้านขามเฒ่าแทน เมืองโคกพระได้เปลี่ยนชื่อใหม่เป็นเมืองกันทรวิชัย (ปัจจุบัน คืออำเภอกันทรวิชัย) ต่อมาพ.ศ. 2485 เป็นต้นมา หมู่บ้านชามเฒ่าและหมู่บ้านใกล้เคียงเกิดการเปลี่ยนแปลง คือปลัดแสงขณะนั้นเป็นปลัดอำเภอ ได้สร้างถนนเส้นทางภายในหมู่บ้านและทำถนนทางเชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านขามเฒ่ากับหมู่บ้านอื่น ทำให้มีการคมนาคมมีความสะดวกมากขึ้น ศาลพระปทุมวิเศษเป็นที่นับถือของชาวบ้านขามเฒ่าเมื่อมีพิธีกรรมต่างๆก็เริ่มจากการไหว้ศาลปู่ตาประจำหมู่บ้านก่อน และจึงเดินมาไหว้ศาลพระปทุมวิเศษ และมีกิจกรรมการบวงทรวงพระปทุมวิเศษสันนิฐานว่าเริ่มจัดขึ้นเมื่อประมาณปี2534 จะจัดขึ้นเป็นประจำทุกปีเพื่อความเป็นสิริมงคลแก่หมู่บ้าน โดยในงานจะมีหมอลำมาจัดแสดง ของเส้นไหว้ เช่น เหล้าสาโท หัวหมู ไก่ต้ม ผลไม้หลากชนิด เป็นต้น เชื่อว่าหากบวงทรวงแล้วท่านจะคอยคุ้มครองรักษาหมู่บ้าน
จับต้องไม่ได้ : InTangible.
พื้นที่วัฒนธรรม : CS : Cultural Space พื้นที่วัฒนธรรมที่เป็นพื้นที่ธรรมชาติ
พื้นที่วัฒนธรรมที่เป็นพื้นที่ที่มนุษย์สร้างขึ้น
.
เลขที่ : บ้านขามเฒ่า ต. ขามเฒ่าพัฒนา อ. กันทรวิชัย จ. มหาสารคาม 44150
มหาวิทยาลัยมหาสารคาม : มหาวิทยาลัยมหาสารคาม : 2567 Open call